Pakt dla Kultury zawarty pomiędzy rządem Rzeczpospolitej Polskiej, reprezentowanym przez Prezesa Rady Ministrów i Sejmem RP, reprezentowanym przez Marszałka Sejmu oraz stroną społeczną
reprezentowaną przez ruch, który określił się jako Obywatele Kultury. Część I
Przyszłość Polski zależy od wolnych, twórczych, rozumiejących się wzajemnie obywateli oraz skutecznych działań w sferze publicznej. Polska potrzebuje nowoczesnej wizji rozwoju, wskazania jego celów i czytelnych zasad ich realizacji, akceptowanych przez większość obywateli. Jedną z najważniejszych obecnie przeszkód rozwoju Polski jest niedostatek kapitału społecznego, niski poziom zaufania do instytucji państwa, a także braki społecznej komunikacji, współpracy i działania dla dobra wspólnego. Potencjał naszej kultury i twórcze możliwości Polaków są marnotrawione lub niedostatecznie wykorzystywane.
Jakość życia obywateli zależy od jakości sfery publicznej. Słabość debaty publicznej i brak przestrzegania zasad współżycia społecznego prowadzą do kryzysu społecznego i politycznego, grożącego zachwianiem równowagi w państwie. Zrównoważony rozwój zapewniają sobie te społeczeństwa, w których panują poszanowanie dobra wspólnego, społeczne zrozumienie i odpowiedzialność osobista.
Powszechne uczestnictwo w kulturze jest jednym z najważniejszych czynników rozwoju społecznego i ekonomicznego. Tymczasem w Polsce od 1989 roku kultura w polityce państwa jest sukcesywnie marginalizowana. Nowoczesne państwo jako forma politycznej organizacji obywateli odpowiada za stan i rozwój kultury, a przedmiotem jego zobowiązań powinno być tworzenie nowoczesnej infrastruktury, powszechne uczestnictwo w kulturze i równe jego szanse dla wszystkich obywateli.
Stan kultury wiąże się z jakością państwa. Modernizacja rozumiana jako budowanie solidarnego i pluralistycznego, spójnego i otwartego, dostatniego i bezpiecznego społeczeństwa winna być podstawowym celem polityki państwa. Nie powiedzie się ona jednak, jeśli nie będą jej towarzyszyć właściwa organizacja przestrzeni symbolicznej i fizycznej, odpowiedni ład krajobrazu przyrodniczego i kulturowego współtworzony przez świadomych i czynnych obywateli.
Przestrzeń symboliczna, która łączy ludzi, zapobiega antagonistycznym podziałom i sankcjonuje pluralizm postaw jest koniecznym warunkiem nowoczesnego społeczeństwa. To dzięki kulturze określa się pojęcia przestrzeni publicznej, dobra wspólnego i postaw obywatelskich. Kultura pomaga zrozumieć współczesność i wiązać przeszłość z przyszłością. Polityka kulturalna, aby sprostać wyzwaniom przyszłości winna brać w rachubę przemiany społeczne, rosnącą mobilność ludzi, postępującą indywidualizację postaw i zróżnicowanie opinii. Zmieniające się zakresy kultury i sposoby uczestnictwa w niej są jej podstawowym odniesieniem.
Finansowanie to najmniej, co państwo może zrobić. Państwo winno stworzyć nowoczesne instrumenty właściwego finansowania kultury i audytu środków publicznych przeznaczanych na kulturę. Inwestycje w kulturę przynoszą rzeczywiste korzyści gospodarcze i efekty rozwojowe, ale wskaźniki ekonomiczne nie mogą być jedynym sposobem oceny inwestowania w dobra kultury.
Nie ma rozwoju kultury bez inwestycji w nowoczesną infrastrukturę. Polska jest pozbawiona strategicznego planu inwestowania w infrastrukturę kulturalną, która w znacznej mierze jest spadkiem po dawnych czasach. Nowoczesna infrastruktura to podstawa powszechnego uczestnictwa w kulturze. Konieczne jest kształtowanie nowoczesnych przestrzeni kulturalnych, które wytworzą właściwą sferę publiczną pomiędzy ośrodkami kultu religijnego a centrami handlowymi.
Uczestnictwo w kulturze i kreatywność obywateli winny być priorytetem polityki publicznej. Jej podstawy to: współdziałanie szkół, instytucji kultury i organizacji pozarządowych, nowoczesne programy oświatowo-kulturalne, zmiany w systemie edukacji i odpowiednie kształcenie nauczycieli oraz animatorów, powszechna dostępność bibliotek, mediatek i wielofunkcyjnych ośrodków kultury, wysokiej jakości media publiczne. Zadaniem wszystkich tych instytucji jest kształcenie świadomych uczestników kultury oraz odpowiedzialnych obywateli.
Kultura musi być narodowym obowiązkiem, przedmiotem szczególnej odpowiedzialności tak władzy politycznej, jak i obywateli. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, której art. 6 brzmi: „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”.
Część II
Strony zgadzają się, że kultura jest jednym z podstawowych czynników rozwoju społecznego i ekonomicznego. Uznają za niezbędne wspólne określanie celów i sposobów realizacji polityki kulturalnej, jej instrumentarium oraz harmonogramu, a także zakresów odpowiedzialności poszczególnych instytucji i środowisk.
Przyjęto poniższe uzgodnienia:
1
Wydatkowanie środków publicznych podlega zasadzie powszechnego i równego dostępu do kultury i jej instytucji.
2
Podniesienie poziomu finansowania kultury w budżecie państwa do co najmniej 1% wszystkich wydatków budżetowych, poczynając od roku 2012.
3
Coroczna korekta poziomu finansowania kultury o co najmniej 1% powyżej wskaźnika inflacji.
4
Ustawowo zagwarantowane zrównanie w prawach podmiotów publicznych, społecznych i prywatnych prowadzących działalność kulturalną, z uwzględnieniem zasady pomocniczości.
5
Wprowadza się zasadę partnerstwa publiczno-społeczno-prywatnego, wraz z konieczną zmianą regulacji prawnych, które umożliwią podmiotom gospodarczym przekazywanie 1% podatku od dochodów z działalności gospodarczej (CIT) na rzecz instytucji kultury.
6
Państwo zobowiązuje się do przestrzegania uzgodnionych minimów usług publicznych w sferze kultury i edukacji, zapewniających podstawowe kompetencje językowe i kulturalne. Zobowiązanie winno obejmować umiejętności praktyczne i teoretyczne zdobywane w powszechnym szkolnictwie obowiązkowym i fakultatywnych programach edukacyjnych.
7
Władza publiczna jako organizator publicznych instytucji kultury przyjmuje za nie odpowiedzialność, współokreślając ich misję i zapewniając środki na jej realizację, respektując ich autonomię programową i wolność twórczą.
8
Rząd zobowiązuje się do przygotowania i skierowania do Sejmu zmian legislacyjnych rozszerzających formy organizacyjne i zasady finansowania publicznych instytucji kultury, w tym wprowadzenia tam, gdzie to prawnie możliwe, rad powierniczych oraz stworzenia systemu kapitału żelaznego.
9
Rząd zobowiązuje się wprowadzić odpowiednie zmiany prawne i organizacyjne, które zapewnią możliwość finansowania kultury z pięciu źródeł: budżetu państwa, budżetów samorządów terytorialnych, środków unijnych, środków prywatnych i finansowania parametrycznego pochodzącego z przemysłów kultury.
10
Rząd wprowadzi obowiązek audytu środków publicznych przeznaczanych na kulturę i publikowania w domenie publicznej rocznego raportu merytorycznego i finansowego. Obowiązek ten winien dotyczyć instytucji publicznych, w tym mediów publicznych oraz organizacji pozarządowych i prywatnych instytucji kultury, jeśli ich działalność jest finansowana z funduszy publicznych.
11
Media publiczne są narzędziem kształtowania kompetencji kulturowych oraz miejscem rzetelnej debaty publicznej i wymagają pilnego wprowadzenia nowoczesnej ustawy medialnej, gwarantującej realizację właściwej im misji. Podstawą prac powinien być projekt Komitetu Obywatelskiego Mediów Publicznych.
12
Pilnym zadaniem jest stworzenie narodowego programu cyfryzacji dziedzictwa kulturalnego, dostępnego w zakresie tzw. dozwolonego użytku oraz na potrzeby edukacji i nauki, w tym poprzez portal mediów publicznych oraz możliwość bezpłatnego wykorzystywania zasobów do celów edukacyjnych i naukowych.
13
Prawo autorskie winno chronić własność intelektualną bez ograniczania obiegu literatury, sztuki, idei. Niezbędne jest szybkie podjęcie prac nad stworzeniem prawa autorskiego, które zabezpieczy prawa twórców i użytkowników w internecie.
14
Strony uznają za priorytetowe stworzenie pełnego, wielostopniowego systemu edukacji dzieci i młodzieży, od przedszkola począwszy, wspierającego rozwój aktywnych postaw twórczych. Towarzyszyć im winnien program edukacji kulturalnej i artystycznej nauczycieli na potrzeby szkolnictwa powszechnego i specjalistycznego oraz kształcenia kadr dla nowoczesnych przemysłów kulturalnych. Programy edukacyjne będą obejmowały animację i edukację kulturalną, edukację medialną oraz edukację obywatelską.
15
Strony uznają konieczność opracowania i wprowadzenia w życie wieloletniego narodowego programu na rzecz czytelnictwa i podniesienia kompetencji językowych, czyli umiejętności wysławiania się i czytania ze zrozumieniem, warunkujących pozostałe kompetencje kulturalne.
16
Rząd zobowiązuje się w 2011 roku uruchomić realizację wieloletniego programu „Kultura+”, który umożliwi tworzenie nowoczesnej infrastruktury bibliotek, mediatek oraz ośrodków aktywności kulturalnej i obywatelskiej w gminach.
17
Rząd zobowiązuje się w 2011 roku przyjąć i wdrożyć strategię rozwoju kapitału społecznego, zorientowaną na pełne wykorzystanie w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski potencjału twórczości kulturalnej.
Postanowienia końcowe
1
Strony zobowiązują się do przestrzegania i wprowadzenia w życie powyższych postanowień.
2
Prezes Rady Ministrów powoła zespół złożony z przedstawicieli administracji rządowej, samorządów terytorialnych, środowisk kultury, nauki i edukacji, który określi zakres zobowiązań państwa w dziedzinie kultury i edukacji oraz przygotuje reformę systemu finansowania i zarządzania kulturą. Prace te będą podlegać kontroli publicznej i zasadzie transparentności.
3
Harmonogram prac nad Paktem dla Kultury:
1. ogłoszenie paktu do konsultacji przez stronę społeczną – grudzień 2010
2. zakończenie konsultacji paktu przez stronę społeczną – marzec 2011
Dokument ma charakter otwarty.
Do paktu może przystąpić każda organizacja społeczna i kulturalna, jednostka samorządu terytorialnego lub inny podmiot uznający jego postanowienia i działający na rzecz kultury.
Otwartość paktu oznacza, że nie wyczerpuje on wszystkich działań i rozwiązań na rzecz społecznego uczestnictwa w kulturze w Polsce.